Οι ουσιαστικοί ορισμοί της θρησκείας έχουν σκοπό να τη χαρακτηρίζουν σύμφωνα με τα εσωτερικά χαρακτηριστικά που έχουν οι θρησκευτικές εμπειρίες για αυτούς που την εφαρμόζουν. Με αυτή την άποψη, ο ορισμός θρησκευτικό είναι αυτές οι εμπειρίες που τα άτομα αντιλαμβάνονται ως ασυνήθιστες, υπερβατικές και εμφανώς διαφορετικές από την καθημερινή πραγματικότητα η οποία γίνεται αντιληπτή κατά τον περισσότερο χρόνο. Εκείνοι που έχουν τέτοιες εμπειρίες δεν μπορούν να τις εξηγήσουν μέσω των ιδεών και θεωριών που συνήθως χρησιμοποιούνται για τον ορισμό και την επεξήγηση των γεγονότων της ζωής τους. Ωστόσο, η εμπειρία σ’ αυτές τις περιστάσεις εμφανίζεται σ’ αυτούς ως αδιαμφισβήτητη, περισσότερο πραγματική από ό,τι γίνεται αντιληπτό στον καθημερινό κόσμο. Ο Πήτερ Μπέργκερ λέει :
«Στο πλαίσιο της θρησκευτικής εμπειρίας, η πραγματικότητα της καθημερινής ζωής χάνει σε δραματική μορφή την κατάστασή της σαν ανώτατη πραγματικότητα. Εμφανίζεται, αντιθέτως, σαν ο προθάλαμος μιας άλλης πραγματικότητας, που έχει δραστικά διαφορετική φύση, αλλά τεράστια σημασία για το άτομο. Μέσω αυτής της αλλαγής σ’ αυτή την αντίληψη της πραγματικότητας, όλες οι εγκόσμιες δραστηριότητες της καθημερινής πραγματικότητας θεωρούνται ως δραστικά μειωμένες σε σπουδαιότητα, ευτελισμένες – σύμφωνα με τον Εκκλησιαστή, μειωμένες σε ματαιοδοξία». (Μπέργκερ 1974, σελ. 130-131)
Απ’ αυτή την άποψη, η θρησκεία ορίζεται σαν το βασίλειο του υπερβατικού, του ιερού, «του άλλου». Με άλλα λόγια, η θρησκεία είναι η περιοχή δράσης και ανθρώπινης σκέψης που με τη σειρά της βγάζει συμπεράσματα από τις εμπειρίες που θέτουν το άτομο σε επαφή με κάτι ανεξήγητο, καταπληκτικό, μυστήριο και μεγαλοπρεπές το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική και θεωρίες μέσω των οποίων το άτομο έχει επίγνωση των γεγονότων της ζωής του. Τα θρησκευτικά ιδρύματα είναι αυτά που δρουν για να ρυθμίσουν, να ορίσουν και να εξηγήσουν τις θρησκευτικές εμπειρίες.
Το να ρωτήσεις τον εαυτό σου εάν η Σαηεντολογία ταιριάζει με τους υπάρχοντες ορισμούς των θρησκειών είναι σαν να ερευνάς εάν ενδιαφέρεται έντονα, ρυθμίζει ή εξηγεί κάποιον τύπο ασυνήθιστης εμπειρίας που θέτει το άτομο σε επαφή με την πραγματικότητα μιας άλλης τάξης, υπέροχης και εκπληκτικής. Η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, είναι καταφατική.
Πέρα από την επίλυση των προβλημάτων και την επίτευξη των καθημερινών στόχων, ο δρόμος της Σαηεντολογίας υπόσχεται σε κάποιον που αφοσιώνεται στην κατανόηση των πρακτικών της τη σταδιακή άνοδο σε διαρκή ευτυχία και καινούργιες καταστάσεις συνειδητοποίησης που ποτέ δε φαντάστηκε ως πιθανές πριν. Το αποκορύφωμα αυτών των καταστάσεων συνειδητοποίησης συνιστά μια εμπειρία απόλυτης ελευθερίας κατά την οποία το άτομο θα έχει την ικανότητα να ελέγχει το φυσικό σύμπαν, που αποτελείται από ύλη, ενέργεια, χώρο και χρόνο, και να φτάσει σε πανσοφία. Η επίγνωση της ζωής και του θανάτου, καθώς και η επίγνωση του σύμπαντος, θα ήταν επομένως ξεκάθαρα εμφανής στο άτομο. Η Εκκλησία της Σαηεντολογίας δηλώνει:
«Ο άνθρωπος αποτελείται από τρία μέρη: το σώμα, που είναι λίγο περισσότερο από ένα μηχάνημα· τη διάνοια που διαιρείται σε αναλυτική και αντιδραστική, που υπολογίζει και περιέχει λίγο περισσότερα από συλλογή εικόνων· και τον θήταν, την ίδια τη ζωή, το πνεύμα που δίνει ζωή στο σώμα. ... Η ουσία του θέματος είναι ότι ο θήταν είναι ανώτερος και από το σώμα και από τη διάνοια. ... Ποια είναι, όμως, τα όριά του; Πόσο ψηλά μπορεί τελικά να φτάσει;
»Από την αναζήτηση αυτών των απαντήσεων γεννήθηκε η Σαηεντολογία και άνοιξε ο δρόμος για την πλήρη απόκτηση των πνευματικών δυνατοτήτων.
»Αυτή η κατάσταση ονομάζεται Λειτουργικός Θήταν... Αν και δεν έχει μάζα, κίνηση, μήκος κύματος ή θέση στον χώρο ή στον χρόνο,
»Η Σαηεντολογία δεν έχει περιγραφεί, άνευ λόγου, σαν αυτό που πραγματοποιεί την πιο βασική ελπίδα του ανθρώπου για πνευματική ελευθερία – με την αφαίρεση των εμποδίων που έχουν συσσωρευτεί ανά τους αιώνες και την επιστροφή στη φυσική μας κατάσταση, με όλες τις ικανότητες που είναι έμφυτες σ’ εμάς». (Σαηεντολογία: Θεωρία και Πράξη, σελ. 85)
Μια έκδοση της Εκκλησίας περιγράφει με τον ακόλουθο τρόπο τα αποτελέσματα που μπορούν να επιτευχθούν, όταν φτάσει κάποιος στο ανώτατο επίπεδο του Λειτουργικού Θήταν:
«Αυτές οι αλήθειες είναι ουσιώδεις για την επιβίωσή σας ως ένας ΟΤ και για την ικανότητά σας να πετύχετε απόλυτη πνευματική ελευθερία. Οι ιδέες που έχετε σχετικά με τον χρόνο, το μέλλον και το παρελθόν ξαφνικά αλλάζουν και θα βιώσετε ένα ασύγκριτο νέο επίπεδο σταθερότητας και γνώσης που θα μείνει μαζί σας για αυτή τη ζωή και τις μελλοντικές ζωές». (Περιοδικό Πηγή 99, σελ. 21)
Η διαφορά μεταξύ αυτής της εμπειρίας της ελευθερίας και της πανσοφίας από τη μια μεριά και των συνηθισμένων εμπειριών του ανθρώπου είναι ξεκάθαρη. Επιπλέον, το δόγμα της Σαηεντολογίας υποστηρίζει ότι όποιος ακολουθεί το μονοπάτι που αυτή έχει σχεδιάσει μπορεί να πετύχει την εμπειρία της «εξωτερίκευσης» κατά την οποία ο θήταν (πνεύμα) αφήνει το σώμα και υπάρχει σε μια μορφή ανεξάρτητη από τη σάρκα. Με την εξωτερίκευση το πρόσωπο θα μπορεί να δει χωρίς τα μάτια του σώματος, να ακούσει χωρίς αυτιά, να αισθανθεί χωρίς χέρια, αποκτώντας έτσι τη βεβαιότητα ότι είναι ο εαυτός του (ο θήταν) και όχι το σώμα του. Σύμφωνα με τη Σαηεντολογία, η εξωτερίκευση του θήταν καθιστά φανερό ότι το πνεύμα είναι αθάνατο και έχει ικανότητες που υπερβαίνουν αυτές που μπορεί να προβλέψει κάποιος με καθημερινή λογική:
«Ο θήταν μπορεί να αφήσει το σώμα και να υπάρχει ανεξάρτητα από τη σάρκα. Εξωτερικευμένο, το άτομο μπορεί να δει χωρίς τα μάτια του σώματος, να ακούσει χωρίς τα αυτιά του σώματος και να αισθανθεί χωρίς τα χέρια του σώματος. Ο άνθρωπος στο παρελθόν είχε πολύ λίγη κατανόηση αυτής της απόσπασης από τη διάνοια και το σώμα. Ο άνθρωπος είχε πρωτύτερα ελάχιστη κατανόηση αυτής της απόσπασης από τη διάνοια και το σώμα του. Με την πράξη της εξωτερίκευσης που επιτυγχάνεται στη Σαηεντολογία, ένα άτομο αποκτά τη βεβαιότητα πως είναι ο εαυτός του και όχι το σώμα του». (Τι Είναι η Σαηεντολογία; 1992 σελ. 147)
Γι’ αυτόν τον λόγο, η Σαηεντολογία ταιριάζει με τους ουσιαστικούς ορισμούς της θρησκείας που χρησιμοποιούνται από τις κοινωνικές επιστήμες κατά τον παρόντα χρόνο.
Περιληπτικά, όπως και στον μεγάλο αριθμό θρησκειών που αποτελούν διεθνώς «τη θρησκευτική ζύμωση» των αρκετών τελευταίων δεκαετιών (οι θρησκείες από την Ανατολή, ο Πεντηκοστιανισμός και οι αφρικανο-αμερικανικές θρησκείες, μεταξύ άλλων), οι θρησκευτικές εμπειρίες που δεν είναι συνηθισμένες και καθημερινές παίζουν κεντρικό ρόλο στη Σαηεντολογία. Όπως και σε άλλες θρησκείες, τέτοιες εμπειρίες είναι από τη μια μεριά υποκινούμενες, ρυθμισμένες και ερμηνευμένες από το δόγμα και από την άλλη μεριά αποτελούν απόδειξη της ορθότητας του κοσμικού οράματος, όπως υποστηρίζεται από την ομάδα. Γι’ αυτόν τον λόγο, η Σαηεντολογία ταιριάζει με τους ουσιαστικούς ορισμούς της θρησκείας που χρησιμοποιούνται από τις κοινωνικές επιστήμες κατά τον παρόντα χρόνο.
