ΑΝΕΞΙΘΡΗΣΚΙΑ
ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ

Η ποικιλομορφία ανάμεσα στις θρησκείες συμπληρώνεται από την ποικιλομορφία μέσα στις θρησκείες, κι αυτό ακόμη και μέσα σε μια αυθεντικά ορθόδοξη παράδοση, δηλαδή χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι διάφορες εκδηλώσεις της διαφωνίας την οποία είχαμε ήδη την ευκαιρία να αναφέρουμε. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η μη ύπαρξη αντιφάσεων δεν είναι κάτι το πρωτίστως επιθυμητό για μια θρησκεία και ότι ακόμη και ο Χριστιανισμός, που έχει πολύ πιο συστηματικά δομημένα πρότυπα και όσον αφορά το δόγμα και όσον αφορά την οργάνωση από οποιαδήποτε άλλη θρησκεία, παρ’ όλα αυτά διαιωνίζει ανακριβείς διατυπώσεις του δόγματος, ασάφειες, ασυνέπειες, ακόμη και κραυγαλέες αντιφάσεις. Πράγματι, η παραδοσιακή θρησκευτική γλώσσα, ακόμη και του Χριστιανισμού, δεν προτίθεται πάντοτε να εξαλείψει τις ασάφειες, αλλά μερικές φορές επιδιώκει ακόμη και να τις διατηρήσει. Τέτοια γλώσσα χρησιμεύει όχι απλώς, ούτε οπωσδήποτε πρωτίστως, για να περιγράψει ιδιότητες. Έχει εξίσου σημαντική χρήση που αφορά τη συγκέντρωση των συναισθηματικών αντιδράσεων και τον καθορισμό αξιών και τάσεων. Η γνώση, το συναίσθημα και η εκτίμηση των πραγμάτων αναμειγνύονται άρρηκτα με πολύ διαφορετικό τρόπο από τους τρόπους σκέψης που έχουν διαμορφωθεί από την επιστήμη. Ως συνέπεια αυτής του πολυ-λειτουργικότητας, όταν εξετάζουμε τη γλώσσα της θρησκείας από επιστημονική άποψη ή όταν θέλουμε να κάνουμε συζήτηση γι’ αυτή, βλέπουμε ότι πολλές φορές δεν είναι σαφής, δεν έχει ορισμούς και δεν είναι ακριβής. Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως κάτι το κανονικό στη θρησκεία, ακόμη κι όταν, όπως συνέβη στην περίπτωση του Χριστιανισμού, έχει δαπανηθεί διαρκής πνευματική προσπάθεια επί αιώνες ώστε να διατυπωθούν συνεκτικά τα θρησκευτικά δόγματα.