Μια άλλη τάξη ορισμών χαρακτηρίζει τη θρησκεία από τις συνέπειες που έχει σε άλλες περιοχές της ζωής. Οι πρώτοι λειτουργικοί ορισμοί της θρησκείας προέκυψαν από τις εργασίες του Εμίλ Ντουρκάιμ και έδωσαν έμφαση στα αισθήματα αλληλεγγύης που προκαλούν οι θρησκευτικές τελετές και στις επιδράσεις της στην κοινωνική συνοχή και ενότητα. Αυτοί οι ορισμοί έχουν υποστεί κριτική με βάση ότι, από τη μια μεριά, υπάρχουν συχνά πολλαπλές θρησκείες στην ίδια κοινωνία, θέτοντας έτσι υπό αμφισβήτηση τη δημιουργία κοινωνικής συνοχής εκ μέρους της θρησκείας, και ότι, από την άλλη μεριά, άλλα μη θρησκευτικά σύμβολα και τελετές, όπως αυτά που ανήκουν στο έθνος, στη χώρα ή στην εθνική ομάδα, μπορούν να αποδώσουν την ίδια λειτουργία δημιουργίας δεσμών αλληλεγγύης και την αίσθηση της κοινότητας.
Στην πραγματικότητα, ένας ορισμένος αριθμός κοινωνικών επιστημόνων ορίζουν τώρα τη θρησκεία από τις συνέπειές της όχι στην κοινωνική ζωή αλλά στην προσωπική ζωή των ατόμων. Αυτοί οι συγγραφείς ορίζουν τη θρησκεία σαν «έναν συνδυασμό τύπων και συμβολικών πράξεων που σχετίζουν το άτομο με τις ιδανικές συνθήκες της ζωής του» (Μπέλαχ 1964, σελ. 358) ή σαν «ένα σύστημα πεποιθήσεων και πρακτικών διαμέσου του οποίου μια ομάδα ανθρώπων αντιμετωπίζει τα βασικά προβλήματα της ζωής» (Γίνκερ 1970, σελ. 7). Αυτά τα βασικά προβλήματα περιλαμβάνουν: την αντίληψη της αδικίας, το βίωμα της δυστυχίας και τη συνειδητοποίηση του τι λείπει από τη ζωή, όσον αφορά το νόημα και τον σκοπό. Οι θρησκείες προτείνουν δύο τύπους απαντήσεων για τέτοια προβλήματα της ανθρωπότητας. Από τη μια μεριά, θα έδιναν επεξηγήσεις σ’ αυτά παρέχοντάς τα νόημα. Από την άλλη μεριά, θα πρότειναν μεθόδους και προγράμματα δράσης που απευθύνονται στο ξεπέρασμα αυτών των προβλημάτων.
Από την παρούσα λειτουργική άποψη, μια θρησκεία είναι τότε ένας συνδυασμός πεποιθήσεων που δίνουν νόημα στα βασικά προβλήματα, όπως η αδικία, η δυστυχία και η έρευνα για το νόημα της ζωής, και ένας συνδυασμός πρακτικών μέσω του οποίου αντιμετωπίζονται αυτά τα προβλήματα με σκοπό το ξεπέρασμά τους. Για το ερώτημα εάν η Σαηεντολογία ταιριάζει με αυτόν τον ορισμό πρέπει επομένως να ερευνήσουμε εάν προσφέρει έναν συνδυασμό πρακτικών που έχει σχεδιαστεί για το ξεπέρασμα αυτών των βασικών προβλημάτων της ζωής και ένα σύστημα πεποιθήσεων που εξυπηρετεί να τα επεξηγεί.
Απ’ αυτή την άποψη, είναι πιθανόν να παρατηρήσουμε, κατά πρώτον, ότι η κύρια πρακτική της Σαηεντολογίας, το ώντιτινγκ, προσφέρεται ουσιαστικά σαν ένας τρόπος με τον οποίο ξεπερνιέται η δυστυχία. Επιβεβαιώνει ότι μέσω ενεργής και εθελοντικής συμμετοχής στο ώντιτινγκ θα βελτιωθεί η ικανότητα ενός ατόμου για την αντιμετώπιση των υπαρξιακών προβλημάτων, για την επίλυσή τους και για την επίτευξη κάθε φορά ανωτέρων επιπέδων συνειδητοποίησης και πνευματικής ευημερίας. Οι υπηρεσίες της Σαηεντολογίας προσπαθούν να ανυψώσουν ένα άτομο σε σημείο που να είναι ικανό να βάλει τους παράγοντες της δικής του ζωής σε τάξη και να λύσει τα προβλήματά του. Σύμφωνα με τη Σαηεντολογία, οι εντάσεις της ζωής ωθούν το άτομο στο να εστιάσει την προσοχή του στον υλικό κόσμο, μειώνοντας την επίγνωση του εαυτού του ως πνευματικό ον, καθώς και την επίγνωση του περιβάλλοντός του. Αυτή η μείωση επίγνωσης έχει ως αποτέλεσμα το γεγονός ότι συμβαίνουν προβλήματα, όπως η δυσκολία σχέσεων με άλλους, ο πόνος, η αρρώστια και η δυστυχία. Το αντικείμενο της Σαηεντολογίας είναι να αντιστρέψει τη μείωση της επίγνωσης, ξυπνώντας το άτομο. Για αυτόν τον λόγο, προτείνει λύσεις στα βασικά προβλήματα της ζωής μέσω διαδικασιών που επιφέρουν στο άτομο αύξηση της επίγνωσης και της ελευθερίας του και αποκατάσταση της αξιοπρέπειάς του, της δύναμής του και των βασικών ικανοτήτων του. Τα άτομα που έχουν περισσότερη επίγνωση και εγρήγορση είναι ικανά για περισσότερη κατανόηση και μεγαλύτερη ικανότητα χειρισμού της ζωής τους. Στη Σαηεντολογία, μέσω του ώντιτινγκ και της εκπαίδευσης, τα άτομα μαθαίνουν ότι η ζωή είναι κάτι πολύτιμο και ότι μπορούν να ζουν ικανοποιητική ζωή σε αρμονία με άλλους.
Η Σαηεντολογία, μέσω της πρακτικής και της εκπαίδευσής της, θεωρεί ως δεδομένο ότι τα άτομα θα απελευθερώσουν τους εαυτούς τους από τα βάσανα, όπως οι παράλογοι φόβοι και οι ψυχοσωματικές ασθένειες, θα γίνουν πιο ήρεμα, θα έχουν μεγαλύτερη αίσθηση ισορροπίας, θα γίνουν πιο ενεργητικά και επικοινωνιακά, θα αποκαταστήσουν και θα αναζωογονήσουν τις σχέσεις τους με άλλους, θα πετύχουν τους προσωπικούς τους στόχους, θα απορρίψουν τις αμφιβολίες τους και τη συστολή τους και θα αποκτήσουν βεβαιότητα και εμπιστοσύνη στους εαυτούς τους, θα αισθανθούν χαρά και θα κατανοήσουν πλήρως πώς μπορούν να βρουν την ευτυχία. Περιληπτικά, η Σαηεντολογία παρουσιάζεται σαν το μέσο με το οποίο μπορεί να ξεπεραστεί η δυστυχία και οι ατέλειες της ατομικής ικανότητας.
Ένα άλλο στοιχείο, που περιλαμβάνεται στους τρέχοντες λειτουργικούς ορισμούς της θρησκείας, είναι η απόδοση νοήματος ή επεξήγησης στα βασικά προβλήματα της ζωής. Μέσω των επεξηγήσεων για τις αιτίες της ανθρώπινης δυστυχίας, οι περισσότερες θρησκείες ανακουφίζουν με έμμεσο τρόπο τις εντάσεις που παράγουν αυτές οι δυστυχίες. Για όσους είναι οπαδοί τέτοιων θρησκειών τα προβλήματα της ζωής γίνονται λιγότερο αντιληπτά ως ανούσια, άδικα και ανεξήγητα μέσω της απόκτησης ενός νοήματος. Την ίδια στιγμή, οι δογματικές επεξηγήσεις για τη δυστυχία δίνουν μια βάση για τη δικαιολόγηση των θρησκευτικών πρακτικών που έχουν σχεδιαστεί για να ξεπερνούν αυτές τις δυστυχίες: η διατύπωση των αιτιών των προβλημάτων της ζωής μπορεί να θεωρηθεί ως βάση για την ανάληψη δράσης για το ξεπέρασμά τους.
Απ’ αυτή την άποψη, μπορεί να παρατηρηθεί ότι Η Σαηεντολογία διατυπώνει επίσης απαντήσεις για την ανθρώπινη δυστυχία, δίνοντας μια εξήγηση. Το δόγμα της Σαηεντολογίας αναπτύσσει διεξοδικά τους λόγους της ανθρώπινης δυστυχίας. Σύμφωνα με το δόγμα αυτό, το άτομο είναι βασικά καλό και ευτυχισμένο και οι λόγοι δυστυχίας του βρίσκονται στην «αντιδραστική διάνοια», που είναι φανερά διαφορετική από την αναλυτική διάνοια και αποτελείται από «έγγραμμα». Στο βιβλίο Διανοητική: Η Αρχική Πραγματεία, ο ιδρυτής Λ. Ρον Χάμπαρντ δηλώνει:
«Ο Άνθρωπος δεν είναι ένα αντιδραστικό ζώο. Είναι ικανός για αυτοβουλία. Έχει δύναμη θέλησης. Συνήθως έχει υψηλή αναλυτική ικανότητα. Είναι λογικός, ευτυχισμένος και συγκροτημένος μόνον όταν είναι η βασική του προσωπικότητα.
»Η πιο επιθυμητή κατάσταση ενός ατόμου είναι η πλήρης αυτοβουλία. ...
»Η αντιδραστική διάνοια αποτελείται από ένα σύνολο εμπειριών οι οποίες ελήφθησαν κατά τη διάρκεια μιας μη αναλυτικής στιγμής η οποία περιέχει πόνο και πραγματικό ή φανταστικό ανταγωνισμό προς την επιβίωση του ατόμου.
»Όταν ένα τραύμα ή μια ασθένεια εκτοπίζει την αναλυτική διάνοια, προκαλώντας αυτό που ξέρουμε ως «αναισθησία», και όταν υπάρχει σωματικός πόνος και εναντίωση προς την επιβίωση του οργανισμού, το άτομο δέχεται ένα έγγραμμο. ...
»Όταν απογυμνώσουμε την αντιδραστική διάνοια από το οδυνηρό περιεχόμενο του παρελθόντος της, η αναλυτική διάνοια θα βρεθεί σε θέση πλήρους ελέγχου του οργανισμού.
Τη στιγμή που ένα άτομο ή μια ομάδα αποκτά αυτή την ικανότητα, αποκτά αυτοβουλία. Όσο έχει αντιδραστική διάνοια, οι παραλογισμοί θα παραμένουν». (Λ. Ρον Χάμπαρντ, σελ. 34, 39, 40, 72, 73)
Στη Σαηεντολογία, λοιπόν, το ανθρώπινο ον είναι βασικά καλό, ευτυχισμένο και συγκροτημένο και η ρίζα της δυστυχίας του βρίσκεται στα έγγραμμα. Έτσι, η πρακτική του ώντιτινγκ παρουσιάζεται ως το μοναδικό κατάλληλο μέσο για την αφαίρεση των εγγράμμων του ατόμου και για να το καταστήσει ικανό να γίνει ένας «Κλήαρ», που σημαίνει, να το επαναφέρει στην κατάστασή του ως «βασικό άτομο». Και οι δύο όροι σημαίνουν: «ο μη παρεκκλίνων εαυτός σε πλήρη ενοποίηση και σε κατάσταση ύψιστου δυνατού ορθολογισμού. Ένας Κλήαρ είναι κάποιος που έχει γίνει το βασικό άτομο μέσω θεραπείας. ... Το βασικό άτομο είναι πάντοτε καλά ανταποκρινόμενο σε όλα τα δυναμικά και είναι ουσιαστικά καλό. ... Οι αρετές του βασικού ατόμου είναι αναρίθμητες. Δεν κάνει εσκεμμένες ανήθικες πράξεις ούτε καταστροφικές δραματοποιήσεις. Είναι συνεργάσιμο, εποικοδομητικό και έχει σκοπό. Με λίγα λόγια, πλησιάζει πολύ αυτό που η Ανθρωπότητα θεωρεί ως ιδανικό. Αυτά αποτελούν απαραίτητο τμήμα της βασικής γνώσης ενός ώντιτορ, καθόσον οι αποκλίσεις από το παραπάνω πρότυπο φανερώνουν την ύπαρξη παρέκκλισης και τέτοιες αποκλίσεις είναι αφύσικες και επιβεβλημένες και δεν έχουν σχέση με την αυτοβουλία του ατόμου». (Λ. Ρον Χάμπαρντ, σελ. 33-34)
Περιληπτικά, η Σαηεντολογία παρέχει μια απάντηση στη δυστυχία του ανθρώπου, δίνοντάς της, όπως και οι περισσότερες παραδόσεις των θρησκειών, μια εξήγηση και διατυπώνοντας, μέσω αυτής της εξήγησης, έναν τρόπο λύσης.
Περιληπτικά, η Σαηεντολογία παρέχει μια απάντηση στη δυστυχία του ανθρώπου, δίνοντάς της, όπως και οι περισσότερες παραδόσεις των θρησκειών, μια εξήγηση και διατυπώνοντας, μέσω αυτής της εξήγησης, έναν τρόπο λύσης. Η εξήγηση της ανθρώπινης δυστυχίας βρίσκεται στα «έγγραμμα». Τα έγγραμμα περιγράφονται σαν άγνωστες, ισχυρές και με δύναμη επιρροής πνευματικές εικόνες που έχουν μάζα και ενέργεια. Η κύρια λύση που συστήνεται για το ξεπέρασμα της δυστυχίας αποτελείται από την πρακτική του ώντιτινγκ που επιτρέπει τον εντοπισμό και το σβήσιμο των εγγράμμων. Το ώντιτινγκ παρουσιάζεται σαν μέσο ξεπερασμού της δυστυχίας, διότι θέτει δεδομένο ότι, μέσω της ενεργητικής και εθελοντικής συμμετοχής του ατόμου, θα πετύχει τη βελτίωση της ικανότητάς του να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ύπαρξής του, να τα λύσει και να πετύχει συνεχώς υψηλότερα επίπεδα επίγνωσης και πνευματικής ευημερίας.
Η Σαηεντολογία επίσης δίνει απάντηση στην εμπειρία της αδικίας, όταν γίνεται αντιληπτή ως άνιση κατανομή ικανοτήτων μεταξύ ανθρώπων, διατυπώνοντας ότι η απώλεια των ικανοτήτων οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, σε παραβάσεις και ανευθυνότητες του παρελθόντος. Την ίδια στιγμή, δίνει μια λύση σ’ αυτή την απώλεια παρουσιάζοντας την ίδια ως έναν τρόπο να ανακτήσει κάποιος αυτές τις ικανότητες. Επιπλέον, η Σαηεντολογία παρέχει μια απάντηση στην εμπειρία της ζωής χωρίς νόημα και στην εμπειρία του θανάτου, θέτοντας ως δεδομένο ότι ο άνθρωπος είναι ένα αθάνατο πνευματικό ον του οποίου οι εμπειρίες εκτείνονται πέρα από τη μια ζωή και βεβαιώνοντας ότι ο θάνατος είναι μια μετάβαση μέσω της οποίας το άτομο κάνει το πέρασμά του, ενώ συνεχίζει να έχει επίγνωση. Όπως δηλώνεται από την Εκκλησία της Σαηεντολογίας:
«Περιττό να αναφέρουμε ότι η ηθική είναι ένα θέμα που ο Σαηεντολόγος παίρνει πολύ στα σοβαρά. Καθώς ανεβαίνει στη Γέφυρα και γίνεται όλο και πιο πολύ ο εαυτός του, γίνεται παράλληλα και πιο ηθικός, αλλά, επίσης, θεωρεί την ηθική ως θέμα προσωπικής υπευθυνότητας, που εκτείνεται πολύ πέρα από αυτή τη ζωή. Γιατί, σε αντίθεση με τον υλιστή, ο οποίος πιστεύει ότι ο θάνατος είναι ένα τέλος στη ζωή, στη συνείδηση και στην υπευθυνότητα, ο Σαηεντολόγος τον θεωρεί ως μια μετάβαση κατά την οποία κάποιος κουβαλάει το παρελθόν του, ένα παρελθόν για το οποίο συνεχίζει να είναι υπόλογος.
»Επίσης ξέρει ότι οι ικανότητες που ξανακερδίζει είχαν, εν μέρει, χαθεί λόγω ανομημάτων και ανευθυνότητας. Επομένως, η τιμιότητα, η ακεραιότητα, η εμπιστοσύνη και το ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους του δεν είναι μόνο λέξεις. Είναι αρχές που καθοδηγούν τη ζωή του». (Σαηεντολογία: Θεωρία και Πράξη, σελ. 88)
Συνεπώς, η Σαηεντολογία ταιριάζει με την έννοια της θρησκείας, όπως ορίζεται τώρα, από μια λειτουργική άποψη, καθώς αποτελεί ένα σύνολο πεποιθήσεων μέσω των οποίων μια ομάδα ανθρώπων δίνει νόημα σε βασικά προβλήματα, όπως η αδικία, η δυστυχία και η έρευνα για το νόημα της ζωής, και ένα σύνολο πρακτικών διαμέσου των οποίων οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν και ξεπερνούν τέτοια προβλήματα.
