XI.I. Η Εξαλειψη των Πολιτισμικων Προκαταληψεων
Υπάρχουν διάφορες ευδιάκριτες δυσκολίες στην αποτίμηση των νέων θρησκευτικών κινημάτων. Μία είναι ότι υπάρχουν, στις περισσότερες κοινωνίες, άρρητες υποθέσεις που αφορούν τη θρησκεία και οι οποίες δίνουν ένα προβάδισμα στο παλαιό και στο παραδοσιακό. Η θρησκευτική χρήση και έκφραση συχνά δικαιολογείται με μια ειδική αναφορά στην παράδοση. Η καινοτομία σε θέματα θρησκειών δεν προάγεται και δε γίνεται αποδεκτή εύκολα. Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι η σκληρή κανονιστική στάση της ορθοδοξίας (ειδικά στην ιουδαιο-χριστιανο-μουσουλμανική παράδοση) η οποία στηλιτεύει τις αποκλίσεις και η οποία χρησιμοποιεί έντονα υποτιμητική γλώσσα για να τις περιγράψει («σέκτα», «αίρεση», «αντικονφορμισμός», «αποσχιστές» κ.λπ.). Ένα τρίτο πρόβλημα γίνεται αντιληπτό στις προηγούμενες παραγράφους· πιο συγκεκριμένα, το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο για όσους έχουν ανατραφεί με τον πολιτισμό μιας κοινωνίας και που έχουν μεγαλώσει μέσα σε μια θρησκεία να κατανοήσουν το σύστημα πίστης των άλλων, τους θρησκευτικούς τους πόθους και να δεχτούν την εγκυρότητα των μέσων έκφρασής τους. Οι θρησκευτικές ιδέες περιέχουν ορισμένες πολιτισμικές προκαταλήψεις και μας βάζουν παρωπίδες. Αλλά, στην προσπάθεια να ερμηνεύσουμε ένα κίνημα, όπως η Σαηεντολογία, είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε και να ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια. Αυτό δεν υπονοεί ότι για να κατανοήσει κάποιος ένα σύνολο θρησκευτικών ιδεών πρέπει να τις αποδεχτεί ως αληθινές, αλλά μια κάποια σχέση συνάφειας θα πρέπει να δημιουργηθεί, αν θέλουμε να δώσουμε τον δέοντα σεβασμό στις πεποιθήσεις όσων ανήκουν σε άλλες θρησκείες.
XI.II. Πωσ εχουν τα Πραγματα ωσ τωρα
Η προαναφερθείσα ανάλυση είναι αναγκαία πλατιά και μακροσκελής, ενώ περιλαμβάνει, παρεπιπτόντως, και συγκρίσεις με άλλα θρησκευτικά κινήματα, καθώς και μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που έχει παρασχεθεί από Σαηεντολόγους και της βιβλιογραφίας της σχετικής με τη Σαηεντολογία από ακαδημαϊκούς σχολιαστές. Η ιστορία, τα δόγματα, οι πρακτικές και η θρησκευτική οργάνωση και τα ηθικά συμπεράσματα της Σαηεντολογίας έχουν ερευνηθεί συνοπτικά με ιδιαίτερη προσοχή στις όψεις που αφορούν την παρούσα αποτίμηση του θρησκευτικού χαρακτήρα του κινήματος. Μια τέτοια αξιολόγηση στην οποία έχουν ληφθεί υπόψη πολλές σχετικές θεωρήσεις, ικανοποιεί τον ισχυρισμό ότι η Σαηεντολογία είναι θρησκεία. Πάντως, αφού έχουμε επιχειρήσει (παράγραφος ΙΙ.Ι. παραπάνω) να περιγράψουμε με όρους αφηρημένης γενίκευσης αυτά τα χαρακτηριστικά και αυτές τις λειτουργίες που απαντώνται συχνά, άρα που είναι και πιο πιθανά, στα θρησκευτικά συστήματα, αρμόζει να αξιοποιήσουμε τώρα αυτό το μοντέλο ως σημείο αναφοράς για την εξέταση της αξίωσης της Σαηεντολογίας ότι αποτελεί θρησκεία. Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ της ορολογίας που χρησιμοποιείται στη Σαηεντολογία και των προδιαγραφών του μοντέλου, αλλά αυτό θα μπορούσε, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, να αληθεύει για πολλά –ίσως και για όλα– τα θρησκευτικά κινήματα. Παρ’ όλα ταύτα, αν παραβλέψουμε την όποια γενικότητα έχουν οι αφηρημένες έννοιες που χρησιμοποιούνται, θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία ή περιθώρια διαφωνίας, τον βαθμό στον οποίο η Σαηεντολογία πληροί τις προϋποθέσεις που περιέχονται στον κατάλογο που συντάξαμε.
XI.III. Η Σαηεντολογια σε Σχεση με τα Χαρακτηριστικα Στοιχεια μιασ Θρησκειασ
Συγκρίνουμε τώρα τα χαρακτηριστικά της Σαηεντολογίας με τον πιθανολογικό κατάλογο των χαρακτηριστικών και των λειτουργιών της θρησκείας όπως αυτά περιγράφηκαν στην παράγραφο ΙΙ.Ι. παραπάνω. Σημειώνουμε τα στοιχεία με τα οποία η Σαηεντολογία συμφωνεί, με τη λέξη «Συμφωνία» ή τη φράση «Συμφωνία υπό Όρους», αυτά με τα οποία δεν ταιριάζει, με τη φράση «Μη Συμφωνία» ή «Μη Συμφωνία υπό Όρους» και τις υπόλοιπες περιπτώσεις με τη φράση «Δε Διευκρινίζεται».
(α) Οι θήταν είναι παράγοντες που υπερβαίνουν την κανονική αίσθηση αντίληψης. Σημειώνεται επίσης ότι η Σαηεντολογία παραδέχεται την ύπαρξη ενός υπέρτατου όντος. Συμφωνία.
(β) Η Σαηεντολογία αξιώνει ότι οι θήταν δημιούργησαν τη φυσική τάξη. Συμφωνία.
(γ) Οι θήταν καταλαμβάνουν ανθρώπινα σώματα, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή εμπλοκή με τον υλικό κόσμο. Συμφωνία.
(δ) Οι θήταν λειτουργούσαν πριν την ανθρώπινη ιστορία και λέγεται ότι δημιούργησαν το υλικό σύμπαν και ότι καταλαμβάνουν σώματα για δική τους ευχαρίστηση, για να αποκτήσουν μια ταυτότητα και για να παίξουν ένα παιχνίδι. Αυτός είναι, πάντως, ένας ακαθόριστος σκοπός, και το Υπέρτατο Ον στη Σαηεντολογία δεν παρουσιάζεται να έχει προσδιορισμένους σκοπούς. Συμφωνία υπό Όρους.
(ε) Η δραστηριότητα των θήταν και η δραστηριότητα των ανθρωπίνων όντων είναι ταυτόσημη. Οι μελλοντικές ζωές του θήταν θα επηρεαστούν έντονα στον βαθμό που αυτός θα καταφέρει να απαλλαγεί από την αντιδραστική διάνοια, επιπροσθέτως του ότι αυτός επηρεάζεται έντονα από την ίδια διαδικασία στην παρούσα ζωή του. Συμφωνία.
(στ) Το ώντιτινγκ και η εκπαίδευση είναι μέσα με τα οποία ένα άτομο μπορεί να επηρεάσει το πεπρωμένο του, σίγουρα σ’ αυτή τη ζωή και στις ζωές των σωμάτων που μπορεί να καταλάβει αργότερα. Συμφωνία.
(ζ) Οι τελετουργίες ως συμβολισμός με την παραδοσιακή έννοια της λατρείας (π.χ. η Θεία Λειτουργία των καθολικών) είναι ελάχιστες και στοιχειώδεις στη Σαηεντολογία, όπως και μεταξύ των κουάκερων, αλλά υπάρχουν. Ωστόσο, για να υιοθετήσουμε μια συντηρητική θέση, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτό το θέμα Δε Διευκρινίζεται.
(η) Οι κατευναστικές ενέργειες (π.χ. η θυσία ή η μετάνοια) απουσιάζουν από τη Σαηεντολογία. Το άτομο αναζητεί τη σοφία και την πνευματική διαφώτιση. Μη Συμφωνία.
(θ) Εκφράσεις αφοσίωσης, ευγνωμοσύνης, υπακοής και ευπείθειας σε υπερφυσικές δυνάμεις είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες, εκτός από τις τελετές που υπάρχουν στη Σαηεντολογία. Μη Συμφωνία.
(ι) Αν και η Σαηεντολογία έχει μια ιδιαίτερη γλώσσα, η οποία παρέχει ένα μέσο ενδυνάμωσης των εσωτερικών αξιών της ομάδας, και αν και τα Γραπτά ή οι διδασκαλίες του Λ. Ρον Χάμπαρντ θεωρούνται ως ιερά, με την κοινή χροιά του όρου, αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί ότι συνάδει με την τεχνική έννοια του όρου «ιερός» ως «κάτι που διακρίνεται από τα υπόλοιπα και το οποίο είναι απαγορευμένο». Μη Συμφωνία.
(ια) Οι τελετές εορτασμού ή οι ομαδικές μετάνοιες δεν αποτελούν ισχυρό χαρακτηριστικό της Σαηεντολογίας, αλλά τα τελευταία χρόνια το κίνημα έχει αναπτύξει ένα πλήθος αναμνηστικών εορτασμών, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται ο εορτασμός των γενεθλίων του Λ. Ρον Χάμπαρντ, της ίδρυσης του Διεθνούς Συνδέσμου των Σαηεντολόγων και ένας εορτασμός για την αφοσίωση των ώντιτορ. Συμφωνία υπό Όρους.
(ιβ) Οι Σαηεντολόγοι συμμετέχουν σε σχετικά λίγες ομαδικές τελετές, αλλά οι διδασκαλίες του κινήματος παρέχουν μια κοσμοθεωρία και έτσι εντάσσουν τα μέλη σε ένα αίσθημα αδελφικότητας και κοινής ταυτότητας. Συμφωνία υπό Όρους.
(ιγ) Η Σαηεντολογία δεν είναι μια ιδιαίτερα ηθικολογική θρησκεία, αλλά το ενδιαφέρον για την ηθική ευπρέπεια αυξήθηκε καθώς έγιναν αντιληπτές οι πλήρεις συνέπειες της μεταφυσικής της βάσης. Από το 1981, οι προσδοκίες των Σαηεντολόγων περί ηθικής έχουν βρει μια ξεκάθαρη έκφραση με τρόπο που θυμίζει τις εντολές του Δεκάλογου και που καθιστά σαφέστερο το μακρόπνοο ενδιαφέρον για τη μείωση των «όβερτ πράξεων» (επιζήμιων πράξεων). Τα δόγματα της αντιδραστικής διάνοιας και της μετενσάρκωσης περιλαμβάνουν ηθικούς προσανατολισμούς, όμοιους μ’ αυτούς του Βουδισμού. Συμφωνία.
(ιδ) Η Σαηεντολογία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σοβαρότητα του σκοπού, τη διατήρηση της αφοσίωσης προς τον οργανισμό και στα μέλη του. Συμφωνία.
(ιε) Οι διδασκαλίες της μετενσάρκωσης στη Σαηεντολογία ανταποκρίνονται πλήρως σ’ αυτό το κριτήριο. Η συσσωρευτική αντιδραστική διάνοια αντιστοιχεί σε υποβάθμιση του θήταν και αυτή η υποβάθμιση μπορεί να μειωθεί με την εφαρμογή των τεχνικών της Σαηεντολογίας. Συμφωνία.
(ιστ) Η Σαηεντολογία έχει λειτουργούς, οι οποίοι υπηρετούν κυρίως ως «εξομολογητές» (ώντιτορ), μερικοί εκ των οποίων είναι επίσης εφημέριοι, των οποίων τα καθήκοντα είναι κυρίως επεξηγηματικά και ιερατικά. Οι ώντιτορ, οι επόπτες των μαθημάτων και οι εφημέριοι (στην πραγματικότητα, όλοι τους μέλη του προσωπικού) επιδιώκουν τη διαφύλαξη της θεωρίας της Σαηεντολογίας και της πρακτικής της από τυχόν προσμείξεις και, υπό αυτή την έννοια, είναι θεματοφύλακές τους. Συμφωνία.
(ιζ) Οι ώντιτορ, οι επόπτες μαθημάτων και οι εφημέριοι πληρώνονται. Συμφωνία.
(ιη) Η Σαηεντολογία έχει ένα σύνολο μεταφυσικών δογμάτων που προσφέρει μια εξήγηση για το νόημα της ζωής και τον σκοπό της, μια περίπλοκη θεωρία για την ανθρώπινη ψυχολογία, καθώς και μια εξήγηση για την προέλευση και τη λειτουργία του υλικού σύμπαντος. Συμφωνία.
(ιθ) Η αξιοπιστία της Σαηεντολογίας προκύπτει ως μια μορφή αποκάλυψης από τον Λ. Ρον Χάμπαρντ. Οι ίδιες οι πηγές του Λ. Ρον Χάμπαρντ περιλαμβάνουν αναφορές στην αρχαία σοφία της Ανατολής, αλλά υπάρχει ο ισχυρισμός ότι πρόκειται σχεδόν αποκλειστικά για αποτελέσματα έρευνας. Αυτό το μείγμα προσφυγής, στην παράδοση, τη χαρισματικότητα και την επιστήμη, έχει βρεθεί σε άλλα σύγχρονα θρησκευτικά κινήματα και, καταφανώς, στη Χριστιανική Επιστήμη. Συμφωνία υπό Όρους.
(κ) Οι αξιώσεις για το αληθές κάποιων από τα δόγματα της Σαηεντολογίας είναι πέρα από τις εμπειρικές δοκιμές, αλλά η αποτελεσματικότητα του ώντιτινγκ λέγεται ότι αποδεικνύεται εμπεριστατωμένα. Ωστόσο, οι στόχοι της Σαηεντολογίας εξαρτώνται από την πίστη στις μεταφυσικές πλευρές του δόγματος, ακόμα και εάν υπάρχει ο ισχυρισμός ότι τα μέσα μπορούν να αποδειχθούν μέσω της εμπειρικής δοκιμής. Συμφωνία υπό Όρους.
XI.IV. Ανασκοπηση τησ Συγκρισησ
Η προαναφερθείσα αποτίμηση της Σαηεντολογίας υπό το φως του πιθανολογικού καταλόγου των θρησκειών έχει ως αποτέλεσμα έντεκα θέματα στα οποία υπάρχει συμφωνία, πέντε θέματα στα οποία υπάρχει συμφωνία υπό όρους, τρία θέματα στα οποία δεν υπάρχει συμφωνία και ένα θέμα το οποίο δε διευκρινίζεται. Φυσικά, δε θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι αυτά τα διάφορα χαρακτηριστικά και αυτές οι διάφορες λειτουργίες της θρησκείας έχουν ίση βαρύτητα, και η αρίθμηση δε θα πρέπει να οδηγήσει σε κάποια υπερβολικά μηχανιστική βάση για την αξιολόγηση. Μερικά θέματα –για παράδειγμα, η ύπαρξη ενός συνόλου μισθωτών ειδικών– αν και είναι κοινά στις θρησκείες, δεν περιορίζονται στις θρησκείες και μπορεί, συνεπώς, να κριθούν λιγότερο σημαντικά από μερικά άλλα θέματα. Παρομοίως, το κατευναστικό στοιχείο που είναι κοινό σε θρησκείες μπορεί να θεωρηθεί ως απλώς ένα χαρακτηριστικό που έχει μείνει από παλαιότερες μορφές μιας μάλλον εξάρτησης από τη μαγεία, από τις οποίες μπορεί να έχουν απελευθερωθεί οι πιο πρόσφατα θεσπισμένοι θρησκευτικοί οργανισμοί. Αν και οι περισσότερες παραδοσιακές θρησκείες θα συμφωνούσαν με τις παραπάνω πιθανότητες, πολλές ευρέως αναγνωρισμένες εκκλησιαστικές οργανώσεις δε θα συμφωνούσαν με μερικές απ’ αυτές. Το έχουμε επισημάνει αυτό για τους κουάκερους, όσον αφορά τη λατρεία, και για τη Χριστιανική Επιστήμη, όσον αφορά την εγκυρότητα. Οι ουνιταριανοί θα φαίνονταν να μειονεκτούν σε κάποιον αριθμό θεμάτων: τη λατρεία, την ιερότητα, τις παραδοσιακές έννοιες της αμαρτίας και της αρετής και ίσως και στη σπουδαιότητα της μεταφυσικής διδασκαλίας. Ούτε οι χριστάδελφοι ούτε οι κουάκεροι δε θα πληρούσαν τα κριτήρια που αφορούν τους θρησκευτικούς ειδικούς ή την πληρωμή τους.
XI.V. Οι Σαηεντολογοι Αντιλαμβανονται τισ Πεποιθησεισ τουσ ωσ Θρησκεια
Η χρήση του παραπάνω καταλόγου δε θα πρέπει να επιτραπεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι τα ευρήματα που παρουσιάστηκαν σ’ αυτή την έκθεση βασίζονται αποκλειστικά σε αυστηρό ή σε αφηρημένο συλλογισμό. Ο κατάλογος αποτελεί μια βάση με την οποία αξιολογούνται οι εμπειρικές αποδείξεις, δηλαδή, η συμπεριφορά που έχει παρατηρηθεί. Πολλοί Σαηεντολόγοι έχουν μια ισχυρή αίσθηση της θρησκευτικής τους δέσμευσης. Αντιλαμβάνονται τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές τους ως θρησκεία, και πολλοί απ’ αυτούς δεσμεύονται σε αυτές, σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ αυτόν των οπαδών των παραδοσιακών θρησκειών. Από την άποψη αυτή, πολλοί Σαηεντολόγοι συμπεριφέρονται σαν μέλη χριστιανικής σέκτας, που είναι γενικά πιο έντονα δεσμευμένοι στη θρησκεία τους σε σχέση με την πλειονότητα των πιστών παλαιότερων Εκκλησιών και δογμάτων. Ως κοινωνιολόγος, βλέπω τη Σαηεντολογία ως ένα γνήσιο σύστημα θρησκευτικής πίστης και πρακτικής το οποίο ζητά από τους πιστούς του βαθιά και ένθερμη αφοσίωση.
Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη, είναι ξεκάθαρο για μένα ότι η Σαηεντολογία είναι μια γνήσια θρησκεία και έτσι θα πρέπει να εκλαμβάνεται.
XI.VI. Συγχρονη Αλλαγη στη Θρησκεια (Συνοπτικα)
Έχουμε επισημάνει ότι όλες οι θρησκείες έχουν περάσει κάποια διαδικασία εξέλιξης: αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου. Ισχύει επίσης το ότι η θρησκεία καθαυτή υπόκειται σε αλλαγή. Ως προϊόν της κοινωνίας, η θρησκεία υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό τη χροιά και τον χαρακτήρα της κοινωνίας μέσα στην οποία λειτουργεί, και τα νεότερα κινήματα φανερώνουν χαρακτηριστικά τα οποία δεν εντοπίζονταν σε παλαιότερα κινήματα (τουλάχιστον όχι την εποχή που αυτά δημιουργήθηκαν). Σήμερα, οι νέες εξελίξεις στη θρησκεία καταδεικνύουν το ότι υπάρχει πολύ λιγότερο ενδιαφέρον με μια αντικειμενική πραγματικότητα που τοποθετείται «εκεί έξω» και περισσότερο ενδιαφέρον στην υποκειμενική εμπειρία και την ψυχολογική ευεξία. Δίνεται μικρότερη σημασία, επομένως, στις παραδοσιακές μορφές λατρείας και περισσότερη σημασία στην απόκτηση σιγουριάς (η οποία είναι από μόνη της μια μορφή σωτηρίας) από άλλες πηγές πέρα από την υποθετική παρηγοριά που παρέχει ένας απόμακρος θεός-σωτήρας. Πρέπει, συνεπώς, να αναμένουμε ότι αυτή η έμφαση θα γίνει εμφανής στον κατάλογο αυτόν που χρησιμοποιήσαμε ως μοντέλο. Το μοντέλο αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό αυτά που εξακολουθούν να υπάρχουν στη θρησκεία, αλλά απορρέουν από την αρχαία πρακτική. Οι νεότερες θρησκείες –ακόμα και θρησκείες τόσο παλιές όσο τα μεγαλύτερα προτεσταντικά δόγματα– δε θα συμφωνήσουν με όλ’ αυτά τα στοιχεία: οι θρησκείες αυτές αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά του εξελικτικού σταδίου κατά το οποίο δημιουργήθηκαν. Πρέπει, συνεπώς, να επιτρέψουμε σ’ αυτά τα σύγχρονα κινήματα να μην είναι σε συμφωνία με όλα τα θέματα του δικού μας (σχετικά διαχρονικού) μοντέλου. Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη, είναι ξεκάθαρο για μένα ότι η Σαηεντολογία είναι μια γνήσια θρησκεία και έτσι θα πρέπει να εκλαμβάνεται.
Bryan Ronald Wilson
Φεβρουάριος 1995
