ΧΙ. Ένας Κατάλογος με τα Πιθανολογούμενα Στοιχεία

Τώρα, αυτό που ακολουθεί είναι ένας κατάλογος με στοιχεία που είναι πιθανόν να διακρίνει κανείς σε κάθε κίνηση, σε κάθε οργανισμό ή σε κάθε σύστημα διδαγμάτων και τα οποία μπορεί να θεωρήσει ότι ορίζουν μια θρησκεία. Συνήθως δε θα βρίσκονται όλα αυτά τα στοιχεία σε κάθε δεδομένη περίπτωση, και θα μπορούσε κανείς να αποφασίσει ποιο ποσοστό από αυτά θα πρέπει να ισχύει, ώστε ένα συγκεκριμένο σύνολο πεποιθήσεων και πρακτικών να πληροί τις προϋποθέσεις για να θεωρηθεί θρησκεία. Δεδομένου του πολύ μεγάλου χρονικού διαστήματος της ανθρώπινης ιστορίας, μέσα στο οποίο εμφανίστηκαν θρησκείες, ο κατάλογος αναπόφευκτα αντανακλά διαφορετικές τάσεις οι οποίες αντικατοπτρίζουν διαφορετικούς βαθμούς πνευματικής καλλιέργειας που έχει σχέση με τις θρησκευτικές ιδέες, από πολύ συγκεκριμένους, σχεδόν μαγικούς προσανατολισμούς, που είναι το ένα άκρο, έως τις σχετικά αφηρημένες, υλοποιημένες ή, όπως θα μπορούσε να πει κανείς, αιθέριες αντιλήψεις των μεγάλων θρησκευτικών ζητημάτων και οντοτήτων, που είναι το άλλο άκρο. Στην ουσία, καμία θρησκεία, ακόμη κι αν αφήσουμε περιθώριο για εσωτερική ποικιλομορφία και διαφορετικούς βαθμούς πνευματικής καλλιέργειας ανάμεσα στους πιστούς της, δεν είναι πιθανόν να περιλαμβάνει και τα δύο αυτά είδη προσανατολισμού σε ίσο βαθμό, αν τα περιλαμβάνει καθόλου. Ως εκ τούτου, πρέπει να είναι προφανές ότι καμία θρησκεία δεν είναι πιθανόν να χαρακτηριστεί ως τέτοια με το να καταφέρνει να ισχύουν γι’ αυτήν εκατό τοις εκατό όλα τα στοιχεία τού ως άνω καταλόγου. Τα πιθανά χαρακτηριστικά μιας θρησκείας είναι τα ακόλουθα:

(1) η πίστη σε μια δύναμη ή σε δυνάμεις που υπερβαίνουν τη συνήθη αντίληψη και που μπορεί να περιλαμβάνουν ακόμη και μια ολόκληρη προκαθορισμένη πνευματική τάξη ύπαρξης,

(2) η πίστη ότι μια τέτοια δύναμη δεν επηρεάζει μόνο τον φυσικό κόσμο και την κοινωνική τάξη, αλλά λειτουργεί κατευθείαν πάνω σ’ αυτά και μπορεί να τα έχει δημιουργήσει,

(3) η πίστη ότι μερικές φορές στο παρελθόν έχει υπάρξει σαφής υπερφυσική παρέμβαση στις ανθρώπινες υποθέσεις,

(4) η πίστη ότι υπερφυσικές δυνάμεις έχουν εποπτεύσει την ιστορία και το πεπρωμένο του ανθρώπου: όταν οι δυνάμεις αυτές απεικονίζονται ανθρωπομορφικά, τότε συνήθως τους αποδίδονται συγκεκριμένοι σκοποί,

(5) διατυπώνεται η πεποίθηση ότι η μοίρα του ανθρώπου σ’ αυτή τη ζωή και στη μετά θάνατον ζωή (ή ζωές) εξαρτάται από τις σχέσεις που δημιούργησε με αυτές τις υπερβατικές δυνάμεις ή το κατά πόσο συμμορφώθηκε μ’ αυτές,

(6) μπορεί (αλλά όχι πάντοτε) να πιστεύει κανείς ότι, ενώ οι υπερβατικές δυνάμεις μπορεί αυθαίρετα να υπαγορεύουν το πεπρωμένο ενός ατόμου, το άτομο μπορεί, με το να συμπεριφέρεται με προδιαγεγραμμένους τρόπους, να επηρεάσει τα βιώματά του είτε σ’ αυτή τη ζωή είτε στη μελλοντική ζωή (ή ζωές) είτε και στα δύο,

(7) υπάρχουν προδιαγεγραμμένες ενέργειες για εκδηλώσεις που γίνονται ατομικά, συλλογικά ή δι’ αντιπροσώπων· δηλαδή, τελετουργίες,

(8) υπάρχουν στοιχεία εξευμενιστικών ενεργειών μέσω των οποίων τα άτομα ή οι ομάδες μπορούν να ικετεύουν για ιδιαίτερη βοήθεια από υπερφυσικές πηγές,

(9) προσφέρονται ή, σε μερικές περιπτώσεις, απαιτούνται από τους πιστούς δοξολογίες, εκδηλώσεις αφοσίωσης, ευγνωμοσύνης, υποταγής ή υπακοής, συνήθως με την παρουσία συμβολικών αναπαραστάσεων της υπερφυσικής δύναμης ή των υπερφυσικών δυνάμεων που συνδέονται με αυτή την πίστη. Αυτές οι εκδηλώσεις συνιστούν τη λατρεία,

(10) γλώσσα, αντικείμενα, τοποθεσίες, οικοδομήματα και εποχές του χρόνου που ταυτίζονται ιδιαίτερα με την υπερφυσική δύναμη, αποκτούν ιερό χαρακτήρα και μπορεί κι αυτά τα ίδια να γίνουν αντικείμενα λατρείας,

(11) υπάρχουν τακτικές εκδηλώσεις που έχουν σχέση με τελετουργίες ή παρουσιάσεις, με εκφράσεις αφοσίωσης, με εορτασμούς, με νηστείες, με μαζική εξιλέωση, με προσκυνήματα και με αναπαραστάσεις ή με αναμνηστικές εκδηλώσεις περιστατικών της επίγειας ζωής των θεοτήτων, των προφητών ή των μεγάλων δασκάλων,

(12) οι στιγμές λατρείας και παρουσίασης των διδαχών δημιουργούν για τους οπαδούς μια αίσθηση κοινωνικότητας και σχέσεις που διέπονται από καλή θέληση, αλληλεγγύη και κοινή ταυτότητα,

(13) πολλές φορές επιβάλλονται ηθικοί κανόνες στους πιστούς, παρόλο που οι τομείς που αυτοί αφορούν ποικίλλουν: μπορεί να διατυπώνονται με όρους νομικής ή τελετουργικής γλώσσας ή μπορεί να εξετάζονται περισσότερο ως συμμόρφωση με το πνεύμα μιας λιγότερο καθορισμένης, υψηλότερης ηθικής,

(14) η σοβαρότητα του σκοπού, η σταθερή δέσμευση και η διά βίου αφοσίωση είναι προϋποθέσεις που αποτελούν κανόνα,

(15) οι πιστοί, ανάλογα με τη δράση τους, συγκεντρώνουν στοιχεία που τους τιμούν ή που τους ατιμάζουν, στα οποία προσαρτάται ένα σύστημα υπολογισμού της ανταμοιβής και της τιμωρίας. Ο ακριβής σύνδεσμος μεταξύ δράσης και συνέπειας ποικίλλει από τις αυτόματες επιπτώσεις από δεδομένες αιτίες έως την πίστη ότι τα προσωπικά αρνητικά σημεία που επισύρουν τιμωρία μπορεί να ακυρωθούν μέσω λατρευτικών και τελετουργικών πράξεων, μέσω εξομολόγησης και μετάνοιας ή μέσω ειδικής μεσολάβησης υπερφυσικών δυνάμεων,

(16) συνήθως υπάρχει μια ειδική κατηγορία θρησκευτικών αξιωματούχων που υπηρετούν ως θεματοφύλακες των ιερών αντικειμένων, των γραφών και των τοποθεσιών· είναι ειδικοί για το δόγμα, τα τελετουργικά και την ποιμαντορική καθοδήγηση,

(17) τέτοιοι ειδικοί συνήθως αμείβονται για τις υπηρεσίες τους, είτε με εκδηλώσεις σεβασμού είτε με ανταμοιβή για συγκεκριμένες λειτουργίες είτε με ένα θεσμοθετημένο μισθό,

(18) όταν οι ειδικοί αφιερώνονται στη συστηματοποίηση του δόγματος, τίθεται συνήθως ο ισχυρισμός ότι η θρησκευτική γνώση δίνει λύσεις για όλα τα προβλήματα και εξηγεί το νόημα και τον σκοπό της ζωής, συμπεριλαμβάνοντας συχνά υποτιθέμενες εξηγήσεις της προέλευσης και λειτουργίας του υλικού σύμπαντος και της ανθρώπινης ψυχολογίας,

(19) η αξιοπιστία της θρησκευτικής γνώσης και των θεσμών υποστηρίζεται με προσφυγή στην αποκάλυψη και την παράδοση: η καινοτομία δικαιολογείται συνήθως ως αποκατάσταση και

(20) οι ισχυρισμοί για την αλήθεια της διδασκαλίας και την αποτελεσματικότητα των τελετουργιών δεν υπόκεινται σε εμπειρικό τεστ, αφού οι στόχοι είναι τελικά υπερβατικοί και η πίστη απαιτείται τόσο για τους στόχους όσο και για τα αυθαίρετα μέσα που συνιστώνται για την επίτευξή τους.

ΧΙΙ. Οι Θρησκείες ως Ιστορικές Οντότητες
ΚΑΝΤΕ ΛΗΨΗ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ ΒΙΒΛΟΥ