Ο Ινδουισμός είναι μια θρησκεία με μεγάλη εσωτερική ποικιλομορφία. Έξι αρχαίες και διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές αναγνωρίζονται ως ορθόδοξες. Μία απ’ αυτές, η Σάνκια, δεν ακολουθεί ούτε τον θεϊσμό ούτε τον πανθεϊσμό. Η Σάνκια, σαν τον Τζαϊνισμό, διδάσκει ότι η αρχέγονη ύλη και η ψυχή του ατόμου δεν έχουν δημιουργηθεί και είναι άφθαρτες. Η ψυχή μπορεί να απελευθερωθεί με το να γνωρίσει την αλήθεια για το σύμπαν και με τον έλεγχο των παθών. Σε μερικά κείμενα, η Σάνκια αρνείται την ύπαρξη μιας υπέρτατης προσωπικής θεότητας και, όπως και να ’χει, η κάθε έννοια της θεότητας θεωρείται περιττή και δυνητικά αντιφατική, αφού το αποτέλεσμα που δημιουργεί το κάρμα κυβερνά τις υποθέσεις του ανθρώπου μέχρι το σημείο όπου αυτός ο ίδιος να μπορεί να καθορίσει ότι θα επιδιώξει την απελευθέρωση. Οι τέσσερις στόχοι της Σάνκια είναι παρόμοιοι με αυτούς του Βουδισμού: να βιώσει ο άνθρωπος τα βάσανα, από τα οποία πρέπει να απελευθερωθεί· να γίνει η αιτία να σταματήσουν τα βάσανα· να αντιληφθεί την αιτία των βασάνων (δηλαδή την αποτυχία να διακρίνει την ψυχή από την ύλη) και να μάθει το μέσο απελευθέρωσης, δηλαδή, την επιλεκτική γνώση. Η Σάνκια, όπως και άλλες σχολές, διδάσκει την καρμική αρχή: η γέννηση εκ νέου είναι μια συνέπεια των ενεργειών του ατόμου και η σωτηρία είναι να ξεφύγει από τον κύκλο των γεννήσεων.
Η Σάνκια, όπως και άλλες σχολές, διδάσκει την καρμική αρχή: η γέννηση εκ νέου είναι μια συνέπεια των ενεργειών του ατόμου και η σωτηρία είναι να ξεφύγει από τον κύκλο των γεννήσεων.
Η Σάνκια περιλαμβάνει μια μορφή δυϊσμού. Δεν πρόκειται για τον χριστιανικό δυϊσμό του καλού και του κακού, αλλά για μια ριζική διάκριση ανάμεσα στην ψυχή και την ύλη. Και η ψυχή και η ύλη είναι στοιχεία που δεν έχουν δημιουργηθεί, που υπάρχουν απεριόριστα. Ο κόσμος είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης της ύλης. Η ψυχή, ωστόσο, δεν αλλάζει. Η ψυχή υποφέρει γιατί είναι αιχμάλωτη στην ύλη κι όμως αυτή η αιχμαλωσία είναι μια αυταπάτη. Από τη στιγμή που η ψυχή αποκτήσει επίγνωση ότι δεν είναι μέρος του υλικού κόσμου, ο κόσμος παύει να υπάρχει γι’ αυτή τη συγκεκριμένη ψυχή και αυτή απελευθερώνεται. Σύμφωνα με τη θεωρία της Σάνκια, η ύλη υπόκειται σε εξέλιξη, διάλυση και ηρεμία. Κατά την εξέλιξή της, η ύλη παράγει νόηση, ατομικότητα, τις αισθήσεις, τον ηθικό χαρακτήρα, θέληση και ένα στοιχείο που επιβιώνει του θανάτου και το οποίο υφίσταται μετενσάρκωση. Ο φυσικός οργανισμός,
με το να είναι συνδεδεμένος με την ψυχή, γίνεται ένα ζωντανό ον. Μόνο μ’ αυτή τη σύνδεση δημιουργείται η συνείδηση: ούτε η ύλη ούτε η ψυχή από μόνες τους έχουν συνείδηση. Παρόλο
που η ψυχή είναι ένα στοιχείο που δίνει ζωή, δεν είναι η ίδια η ψυχή η ζωή που τελειώνει με τον θάνατο, ούτε η ζωή είναι εκείνη που μεταδίδεται από τη μία περίοδο ύπαρξης σε κάποια
άλλη. Παρόλο που η ίδια ψυχή δε δρα ή υποφέρει, αντανακλά τα βάσανα που συμβαίνουν,
όπως αντανακλά ένας καθρέφτης. Δεν είναι η νοημοσύνη, αλλά είναι μια απεριόριστη και χωρίς πάθη οντότητα. Οι ψυχές είναι αναρίθμητες και ξεχωριστές η μία από την άλλη. Ο στόχος είναι να απαλλαγεί η ψυχή από την αυταπάτη και, επομένως, από την αιχμαλωσία. Από τη στιγμή που θα απελευθερωθεί, η κατάσταση της ψυχής είναι ισοδύναμη με τη νιρβάνα στον Βουδισμό. Μια τέτοια απελευθέρωση θα μπορούσε να συμβεί πριν τον θάνατο, και το έργο του απελευθερωμένου είναι να διδάξει τους άλλους. Μετά τον θάνατο υπάρχει η πιθανότητα της πλήρους απελευθέρωσης χωρίς την απειλή τής εκ νέου γέννησης.
Η Σάνκια δεν έχει καμία αντίρρηση για την πίστη σε δημοφιλείς θεότητες, αλλά αυτές δεν αποτελούν μέρος της λειτουργίας της. Η γνώση του σύμπαντος είναι αυτή που θα επιφέρει τη σωτηρία. Με αυτή την έννοια, ο έλεγχος των παθών και όχι η ηθική
συμπεριφορά είναι το κεντρικό ζήτημα. Τα καλά έργα μπορούν να παράγουν μόνο μια χαμηλότερη μορφή της ευτυχίας. Ούτε η θυσία είναι αποτελεσματική. Η υποβάθμιση των ηθών, σε επίπεδο χαμηλότερης αξίας από αυτό της γνώσης, και η υποτίμηση των καλών έργων οδηγούν σε σαφείς διαφορές με τις απαιτήσεις του Χριστιανισμού και αντιπροσωπεύουν μια διαφορετική μορφή της θρησκευτικότητας. Ούτε η ηθική ούτε οι τελετουργίες έχουν μεγάλη σημασία για τη Σάνκια. Εδώ, επίσης, είναι εμφανής μια έντονη αντίθεση με τον Χριστιανισμό, κατά τον οποίο η ηθική και τα τελετουργικά αποτελούν, αν και σε διαφορετικό βαθμό στα διάφορα δόγματα, ζωτικής σημασίας μέρη του συνολικού συστήματος πίστης και λατρείας.
