Όπως ακριβώς οι ειδήμονες κατέληξαν να αναγνωρίζουν την ποικιλομορφία που υπάρχει στην εποχή μας ανάμεσα στις θρησκείες στη σημερινή κοινωνία, έτσι, αν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ελευθερίας να ακολουθεί κανείς μια θρησκεία και να ζει σύμφωνα με τα ήθη και της διδαχές της πρέπει να διατηρούνται, γίνεται απαραίτητο ότι πρέπει να εγκαταλειφθούν τα παλιά στερεότυπα για το τι ακριβώς συνιστά θρησκεία. Σ’ έναν καλλιεργημένο πλουραλιστικό κόσμο η θρησκεία, όπως και για άλλα κοινωνικά φαινόμενα, μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Αυτό που ακριβώς είναι μια θρησκεία δεν μπορεί να προσδιοριστεί από την εφαρμογή των εννοιών που προέρχονται από οποιαδήποτε συγκεκριμένη παράδοση. Μόνο ένας υψηλότερος βαθμός αφαίρεσης, που υπερτερεί σε κάθε πολιτισμό και σε κάθε συγκεκριμένη θρησκεία, μπορεί να περιλαμβάνει μέσα σε ένα πλαίσιο αναφοράς το εύρος της ποικιλομορφίας των υφιστάμενων θρησκευτικών κινημάτων. Όπως τα συγκεκριμένα φαινόμενα μιας συγκεκριμένης θρησκείας δεν μπορούν να υπαγορεύσουν το αναγκαίο στιλ των άλλων θρησκειών, έτσι, επίσης, η γλώσσα που χρησιμοποιείται χρειάζεται, όσο είναι δυνατόν, να μη μολυνθεί από ειδικές πολιτιστικές σημασίες. Γι’ αυτόν τον σκοπό και προς το συμφέρον της ισότητας σε θέματα που αφορούν τις θρησκείες, έχει προηγηθεί το ερωτηματολόγιο με τα πιθανολογούμενα στοιχεία, το οποίο έχει παρατεθεί παραπάνω (Τμήμα 11). Μόνο με μια τέτοια μέθοδο, που έχει δημιουργηθεί συνειδητά τόσο για να αναγνωρίζει τον εξελικτικό χαρακτήρα της θρησκείας όσο και για να εντάξει σε ανεξάρτητες κατηγορίες τις διάφορες πλευρές της σκέψης και της πρακτικής, είναι πιθανόν να λάβει η μεγάλη ποικιλία των σύγχρονων θρησκειών την εκτίμηση που της αξίζει.
Bryan Ronald Wilson
28 Απριλίου 1995
Οξφόρδη, Αγγλία